همه چیز درباره نورپردازی صحنه: انتخاب تجهیزات و تکنیکهای موثر
نورپردازی شاخهای از علم است که به نور، روشنایی، تأثیرات آن، زیباییشناختی، روانشناسی، کاربرد و نحوهی استفاده از آن میپردازد. نورپردازی به طور کلی به دو بخش نورپردازی فضای داخلی و نورپردازی فضای خارجی تقسیم میشود که هر کدام نیازمند تخصص در آن زمینه است. به کسی که به صورت آکادمیک به تحصیل در این رشته پرداخته و یا کسی که به صورت تجربی با نور، تجهیزات و استفادههای آن آشنا شده است و در این زمینه خدمترسانی میکند، طراح نورپرداز گفته میشود. نورپرداز باید با ادوات و تجهیزات روشنایی و نور مصنوعی آشنا باشد و طرز کار با آنها را بداند. باید حداکثر تلاش خود را جهت زیباتر کردن فضا انجام دهد و در حین کار به مصرف انرژی نیز توجه کند. یکی از نکاتی که در انتخاب چراغهای مناسب برای نورپردازی باید در نظر گرفته شود، سرپوشیده یا روباز بودن مکان موردنظر است، برای مثال در یک سالن سینما یا کنسرت میتوان تم رنگی صندلیها و فضا را نیز برای انتخاب المانهای نورپردازی مورد توجه قرار داد. در نورپردازی اماکن تفریحی چه در محیطهای باز مثل پارکهای بازی یا شهربازیها، چه در محیطهای بسته همانند سالنهای سینما و کنسرت یا شهربازیهای سرپوشیده دو نوع روشنایی باید در نظر گرفته شده و اجرا شود:
- روشنایی عمومی که به صورت کلی به نورپردازی فضاهای عمومی و تأمین نور اصلی گفته میشود. مثلاً یک سالن کنسرت را در نظر بگیرید که دارای یک بخش اصلی سالن میباشد که صندلیها در آنجا قرار گرفتهاند و باید با نور عمومی روشنایی آن تأمین شود. بخش دیگر، صحنهی کنسرت است که دیگر نیازمند نورپردازی با ابزار تخصصی میباشد.
- روشنایی تخصصی که همان نورهای خاص برای تأمین جلوههای روشنایی در هر محیط میباشد. در مثال بالا بخش صحنه یا سن کنسرت میتواند با نورهای تخصصی مثل نورافکنها و لیزرهای خاص نورپردازی شود.
نورپردازی سالنهای سینما و کنسرت
اگر توجه کنید میبینید که نورپردازی سالن سینما یا کنسرت در سطوح مختلفی انجام شده است. بخشی از نورپردازی در قسمتهای ورودی به سالن میباشد که راهنمای افراد در وارد شدن به سالن و نشستن روی صندلیهاست. یکی دیگر از بخشها، نورپردازی پلههای سالن است که معمولاً با استفاده از چراغهای زیرپلهای یا چراغهای دفنی انجام میشود. حال به صورت کلی به بررسی اصول نورپردازی سالنهای سینمایی و کنسرتها میپردازیم:
- ایجاد روشنایی محیطی: نور عمومی که در سالن کنسرت و سالن سینما استفاده میشود، معمولاً نباید به اندازهای زیاد باشد که هنگام ورود به سالن چشم افراد را آزار دهد. بهتر است در این فضاها از نورهای ملایم آبی یا زرد استفاده کرد. همچنین باید به این نکته توجه کرد که در زمان شروع اجرا نور سالن باید کاملاً خاموش شده و تنها برای عبور و مرور افراد یک نور ملایم در نظر گرفته شود. برای ایجاد روشنایی محیطی میتوانید هم از چراغهای دیواری استفاده نمایید و هم چراغهای سقفی میتواند گزینهای مناسب برای این محیطها باشد.
- استفاده از دیوارکوبها: از آنجایی که نور سالن سینماها باید ملایم باشد، بنابراین نورپردازی با کمک دیوارکوبهای دکوراتیو میتواند هم زیبایی خاصی به محیط بخشد و هم از طرفی نوری که در محیط منتشر میکنند رو به پایین بوده و از ایجاد مزاحمت و آزار چشمی برای افراد جلوگیری میکند.
- ترکیب سطوح مختلف نور: بهتر است در یک سالن از سطوح مختلف نورپردازی استفاده نمایید. برای مثال، از چراغهای سقفی برای روشنایی کلی محیطی استفاده کنید. روشناییهای دیواری را برای ایجاد نوری ملایم در اطراف سالن به کار ببرید. همچنین بخشی را برای نورپردازیهای خاص و نقطهای در نظر بگیرید که میتواند شامل استفاده از پروژکتورها و یا نورهای لیزری در صحنه نمایش باشد.
نورپردازی سالن کنسرت دقیقاً به اندازهی صدای سازهای موسیقی و صدای خواننده اهمیت دارد. هرچه قدر شما بهترین بلندگوها را در سیستم صوتی سالن کنسرت خود به کار برده باشید ولی نورپردازی اصولی نباشد، آن حس و حال لازم را در شنوندگان به وجود نمیآورد. در واقع همان چراغهای نورپردازی روی سن، حس هیجان، انرژی و احساسات را به اجرا اضافه میکنند. اما این نکته را باید درنظر داشته باشید که نصب سیستم نورپردازی برای سالن کنسرت، اصلا کار سادهای نیست. بگذارید اینطور بگوییم که نورپردازی بدون شک هنری است که به سالها تجربه نیاز دارد.
نورپردای استیج نقش زیادی در شور و حال تماشاگران و شنوندگان دارد. همچنین باعث میشود که خوانندگان و نوازندگان بر روی صحنه هم بتوانند با حسی متفاوت برنامهی خود را اجرا کنند. اما جهت داشتن بهترین نورپردازی برای استیج باید با استراتژیهای روشنایی آشنایی داشته باشید و بدانید که تجهیزات نورپردازی استیج کدامند و چه استفادهای دارند.
موقعیت های اصلی نورپردازی استیج
پیش از نصب تجهیزات نورپردازی استیج، شما باید ابتدا در نظر داشته باشید که در طول برنامه کدام بخشهای صحنه نور لازم دارند و نور از کجا و چگونه میتابد. جهتهای مختلفی برای روشنایی اهمیت دارند و ما در ادامه ۴ زاویه اصلی را شرح میدهیم:
روشنایی از جلو
برخی میگویند که این نوع نورپردازی باید حس خوردن نور خورشید به استیج را به وجود آورد! اما این به چه معناست؟ یعنی نور باید به شکلی یکنواخت به صحنه بتابد تا تمام رویدادهایی را که در حال وقوع هستند کامل به نمایش بگذارند. این مدل نورپردازی در استیج برای نمایشهای تئاتر اهمیت زیادی دارد، زیرا تا حد زیادی حضور سایهها را کاهش میدهد. اگر میخواهید فرد سخنران، خواننده یا بازیگر را به شکل کامل نشان دهید، بهتر است از این زاویهی نورپردازی بهره ببرید.
روشنایی از کنار
نور جانبی یا نور از کنار هم به شما کمک میکند تا فرد در حال حرکت را نشان دهید. مخصوصا اگر این فرد در حین اجرای برنامه بخواهد صحنه را دور بزند و یک دفعه بچرخد، نور از کنار باعث میشود تا قسمتهایی از بدن وی، شانهها و پاها کاملا مشخص و برجسته شوند.
روشنایی از سمت بالا
معمولاً این سبک از نورپردازی برای استیج، میتواند در هرجایی از بالای صحنه و بین زاویه ۳۰ و ۶۰ درجه نصب شود. هدف اصلی آن نشان دادن قسمت بالایی بدن است. در نتیجه، آرنج، پاها و بالای سر واقعاً برجسته میشوند. از طرفی اگر شما نخواهید صورت کامل مشخص شود، این نوع تابش نور میتواند به پنهان کردن هرگونه حالت ناخوشایند صورت کمک کند. در کنسرتهای موسیقی میتوانید از نور دو طرفه بالا راست و بالا چپ استفاده کنید و با جلوهای زیبا خواننده یا بازیگر را نشان دهید.
روشنایی از پایین
اضافه کردن هالهای از نور در پسزمینه و از سمت پایین، میتواند به بیننده اجازه دهد تا نتایج را با وضوح بیشتری ببیند. البته هنگام تابش نور مطمئن شوید که چشم سوژه روی استیج اذیت نشود و ترجیحاً بهتر است که تا ارتفاع شانه او بتابد.
دستگاه های نورپردای استیج
مووینگ
مووینگها در نورپردازی استیج خیلی کاربردی هستند و حتی خودشان میتوانند بخش زیادی از تابش نور را به شکل حرفهای و مانند ربات انجام دهند. ما انواع مووینگها را میتوانیم جزو رقص نورها به حساب بیاوریم. البته آنها تقریباً سنگین و گران هستند و بنابراین در خرید بهترین رقص نور باید دقت زیادی داشته باشید.
• مووینگ اسپات (moving spot): همانطور که از اسم این مدل پیداست برای نورپردازی نقطهای و تأکیدی کاربرد دارد. این وسیله با طرحها و رنگهای مختلفی تولید میشود. از مزایای آن میتوان به قابلیت تنظیم شدن با ریتم اشاره کرد.
• مووینگ وال واش (moving wall wash): اما برعکس مدل قبلی، این مووینگ برای نور خطی یا نقطهای به کار نمیرود. بلکه بخش زیادی از استیج را روشن کرده و به شکل پخش شده بر روی پسزمینه میتابد.
• مووینگ بیم (moving beam): این وسیله هم بیشتر در نورپردازی استیج کنسرت به کار میرود و نور را به شکل خطی و نقطهای میتاباند. با این تفاوت که نسبت به اسپات، نوری تیزتر و حرفهایتر را فراهم میکند.
لیزر
شاید باورتان نشود که یک لیزر قیمت مناسب تا چه اندازه میتواند نورپردای استیج را جذابتر کند. با خرید لیزر میتوانید با ایجاد خطهای استوانهای و شکلهای متعدد بر روی سقف، افراد بر روی صحنه و کف، جلوههای رنگی جذابی را بسازید. البته لیزرهای مختلفی وجود دارند که در رنگ، قدرت لامپ و قابلیت اتصال به کامپیوتر متفاوت هستند. شاید بپرسید چرا باید به کامپیوتر وصل شوند؟ زیرا در این صورت میتوان به نوع نور آنها شکل، طرح و نوشتههای مختلفی داد و به نوعی شخصیسازی کرد.
چراغ نواری
این چراغها میتوانند برای کنسرتهای موسیقی مدرن مفید باشند، زیرا به طور معمول نورپردازی استیج با چند رنگ را ارائه میدهند که برای بسیاری از ژانرهای موسیقی مناسب است. اندازهی چراغهای نواری نیز ممکن است متفاوت باشد و بسیاری از دیجیها از آنها برای انعکاس خروجی یا تجهیزات خود استفاده میکنند.
چراغ متحرک
اینها دستگاههای فوقالعاده پیشرفتهای هستند که مانند یک خلبان جنگنده میچرخند و فضا را روشن میکنند. این چراغهای حرفهای امروزه با خصوصیاتی مثل تغییر رنگ، تنظیمات فوکوس و کرکرههای موتوری ساخته میشوند.
پروژکتور
اینگونه لامپها دارای آینههای چند رنگی هستند که به طور معمول در نورپردازی صحنه و در بخش تماشاگران، چرخانده میشوند و با زاویه پرتو ۴۵ درجه در رنگهای مختلفی عرضه میشوند.
چراغ ERS
این چراغهای بیضی شکل، یک پرتو خیلی قوی برای نورپردازی در استیج دارند و نور را به شکل متمرکز، تیز و باریک بر روی صحنه میتابانند. شما از طریق این وسیله میتوانید بر روی فرد خواننده یا بازیگر تأکید کنید.
چراغ Fresnel
چراغ های فرسنل در ابتدا برای فانوسهای دریایی طراحی میشدند، اما سیستم نوآورانهی نورپردازی آنها را به یک جزء اصلی در روشنایی تبدیل کرده است. این چراغ، حلقههای متحدالمرکزی بر روی لنز خود دارد. به طوری که گویی نور به سمت سوژه خم میشود. این چراغها انرژی زیادی تولید میکنند، اما برای ارائهی سایههایی با کیفیت بالا بسیار مناسب هستند. البته اینها قابلیت ایجاد نور خطی را ندارند و معمولاً برای روشناییِ پخششده به کار میروند.
لامپ LED
برای تمامی چراغها و دستگاههای گفته شده، میتوانید از لامپهای الایدی با کیفیت استفاده کنید. این لامپها دارای رنگبندیهای زیادی هستند و انرژی کمی هم مصرف میکنند، بنابراین هزینهی برق تا حد زیادی کاهش پیدا میکند. از طرفی نسبت به لامپهای دیگر قیمت مقرون به صرفهتر و طول عمر بیشتری هم دارند. امروزه در تجهیزات نورپردازی استیج و مکانهای دیگر نیز از این لامپها استفاده میشود.
چراغهای متحرک:
اینها از حرفهایترین لامپهای سالن کنسرت هستند و ویژگیهایی مثل تغییر رنگ، کنترل تمرکز و کرکرههای موتوری را ارائه میدهند.
ضرورتهای فیزیکی
در حین انجام وظایف اساسی این شغل، نورپرداز باید قادر به انجام موارد زیر باشد: ایستادن برای مدت طولانی؛ نشستن برای مدت طولانی؛ بالا و پایین رفتن از پلهها؛ خم شدن و بلند شدن برای تکاندادن و سروسامان دادن به تجهیزات؛ دسترسی داشتن به وسایلی که هم بالاتر و هم پایینتر از شانهی شما قرار دارند. تواناییهای بصری خاص شامل دید نزدیک، دید رنگی، درک عمق و توانایی تنظیم فوکوس است. باید قادر به بازرسی بصری کار باشد. مهارت دستی برای کار با کامپیوتر و سایر تجهیزات اداری مورد نیاز است.
نورپرداز چه میکند؟
مدیر / سرپرست نور، ارشدترین نقش در بخش نورپردازی است. آنها با استفاده از نوع برنامه، ظاهر خاصی را که برای هر نما لازم است طراحی میکنند. آنها از مهارتهای فنی و پیشرفتهی خود در جهت تحقق بخشیدن به طراحی و، با کمک سایر دپارتمان روشنایی، برای راهاندازی و اجرای چراغها و لوازم جانبی تخصصی به کار میبرند. از آنجایی که نور بخشی ضروری از طراحی و سبک کلی برنامه است، یک نقش خلاقانه و فنی کلیدی به حساب میآید. نورپردازها با اپراتور کنسول روشنایی، برقکار ارشد (دستیار اول نورپرداز) و چندین برقکار (مسئول برق صحنه) همکاری نزدیکی دارند. در فیلمبرداریهای تک دوربینی، شخصی که متصدی دوربین نورپردازی است اغلب مسئولیت نورپردازی را برعهده میگیرد، اگرچه ممکن است دستیار اول نورپرداز که به تنهایی یا با یک برقکار کار میکند برای کمک به پروژههای بزرگ یا تنظیمات خاص آورده شود.
مدیران نورپردازی معمولاً به صورت فریلنسری کار میکنند؛ پیشنهادات کاری غیرقابل پیشبینی هستند و از پیش برنامهریزی کردن میتواند دشوار باشد. شروع کار در صبح زود و ساعات کاری طولانی اغلب وجود دارند، و کار فشرده و پرزحمت است و میتواند از نظر فیزیکی خستهکننده باشد. اگرچه ممکن است سالها طول بکشد تا به این نقش برسید، اما پس از تثبیت در کار، میتواند از نظر مالی راضیکننده باشد.
مدیران نورپردازی قبل از روزهای ضبط، آمادهسازیهای گستردهای را انجام میدهند، از جمله دانستن سناریوی کار و شرکت در گفتگوها در مورد سبک مورد نیاز. جلسات برنامهریزی معمولاً با حضور کارگردان و مسئولین بخشهای مختلف از جمله طراح تولید، طراح لباس، طراح گریم، ناظر صدا و ناظر دوربین برگزار میشود. آنها به طور مفصل در مورد تدارکات تولید بحث میکنند و هر گونه اختلاف را برطرف مینمایند. نور تحت تأثیر طیف وسیعی از عوامل از جمله سناریوی اجرا، الزامات کارگردان، طراحی صحنه، لوکیشن، نماهای دوربین، لباس، صدا و تجهیزات قرار میگیرد. پس از جلسهی برنامهریزی، مدیران نورپردازی ممکن است یک طرح نورپردازی تهیه کنند که اطلاعاتی در مورد موقعیت، نوع و رنگ تمام چراغهای مورد استفاده را ارائه میدهد. آنها از نزدیک با دستیار اول نورپردازی کار میکنند، که هر گونه تجهیزات اضافی و منابع تغذیه مورد نیاز را سازماندهی میکند. مدیران نورپردازی با دستور دادن به تیمی از برقکارها در کف استودیو و اپراتور کنسول روشنایی که جلوههای نور استودیو را با استفاده از تجهیزات موجود در سالن (منطقه فنی) کنترل میکند، بر تنظیم و عملکرد چراغها نظارت دارند. در طول ضبط یا پخش زنده، هر گونه تنظیمات نهایی در صورت لزوم انجام میشود.
نورپردازی یک نقش کلیدی و مهم است؛ به درک دقیق از خطوط ارتباطی خلق تجهیزات سه بعدی و دانش عمیق در مورد نورپردازی CG، سایهسازی، رِندرینگ و ترکیببندی نیاز دارد. نورپرداز به کنترل نور و تصاویری میپردازد که روی صحنه ظاهر میشوند. او همچنین مسئول نصب و آویزان کردن چراغها، حملونقل و جابجایی تجهیزات روشنایی و اطمینان از عملکرد کامل تمام وسایل است. تکنیسینهای نورپردازی با مدیران تور، مدیران تولید، هنرمندان، مدیران نورپردازی و دیجیها کار میکنند. آنها یا با یک اجراکننده به نقاط مختلف سفر میکنند یا در یک مکان خاص کار میکنند. بسیاری از تکنیسینهای نورپردازی بهویژه در ابتدای کار خود به صورت فریلنسری فعالیت دارند، بنابراین بخش زیادی از زمان خود را صرف جستجوی کار میکنند ـ حداقل تا زمانی که نامی برای خود در این صنعت ایجاد کنند. فریلنسرها اغلب بیشترین فرصتهای شغلی را در این مسیر پیدا میکنند.
همه چیز به نور نیاز دارد، از اجراهایی مانند کنسرت، نمایشنامه، اجراهای موزیکال و مجموعهی کمدی گرفته تا رویدادهای زنده مانند جمعآوری کمک مالی، جشن، نمایش جوایز، تجمع و افتتاحیه گالری. تکنسینهای نور با کار در تعدادی از نقشهای متمایز در میان متصدیان نورپردازی، به طرحها و نقشههای طراحان نور جان میبخشند. این تقریباً به معنای نصب و برنامهریزی نورپردازی آزمایششده و واقعی است، اما ممکن است به معنای کار با سایر اجزای بصری مانند صفحهنمایشهای ویدیویی، پروژکتورهای پسزمینه یا LEDها باشد.
مردم برای تشخیص تفاوت میان یک تکنسین نور، یک کارگردان نور صحنه و یک طراح نور به راحتی گیج و سردرگم میشوند. اما اگر دقیقتر نگاه کنیم، مشخص میشود که آنها در واقع مسئول کارهای مختلفی هستند. تکنیسین نور، یک متخصص حرفهای است که با راهاندازی روشنایی و مدیریت تجهیزات سروکار دارد. کارگردانان نور صحنه گاهی میتوانند کار یک طراح نور را برعهده بگیرند، اما بیشتر آنها مسئول برنامهنویسی پنل کنترل نورپردازی و کنترل تنظیمات هستند. طراحان نور باید نگاه عمیقتری داشته باشند، زیرا آنها ترکیبهای نوری را با در نظر گرفتن دیدگاههای کارگردان و طراح صحنه خلق میکنند و در عین حال با تعادل رنگ، نور و سایه و همچنین جنبههای الکترونیکی و فنی نورپردازی سروکار دارند تا در نهایت به ماکتی برسند که میتوان به آن جان بخشید.
فرآیند خلاقانه یک طراح نور
نورپردازها یک الگوریتم را در کار خود دنبال میکنند. این راه خوبی برای نجات یک پروژه از شکست مالی به دلیل نادیدهگرفتن جزئیات است.
- نخستین جلسه: این جلسه باید شامل همهی افراد درگیر در پروژه باشد: کارفرما، مدیر، طراح نور، مدیر چندرسانهای، مدیر فنی، طراح صحنه و کارگردان. کارفرما توضیح میدهد که چه چیزی میخواهد به دست آورد و محدودیتهای مالی پروژه را تعیین میکند. مدیر، به نوبهی خود، دیدگاه خود را از پروژه به اشتراک میگذارد و امکان خلق مجدد آن را با سایر متخصصان حاضر در میان میگذارد.
- دومین جلسه: این مرحله برای حل و فصل جنبههای فنی پروژه است. بنابراین مدیران شرکتهای پیمانکار را درگیر کرده، و دستور کار اصلی آن تجهیزات مورد نیاز برای پروژه و طرح راهاندازی اولیه است.
- سومین جلسه: در اینجا مدل آزمایشی با طراحی صحنه ترکیب میشود تا طرح نورپردازی را تجسم کند. این مرحله حاصل همکاری طراح صحنه و کارگردان نورپردازی است.
- تعیین بودجه: بودجهی نهایی تنها پس از تأیید مدل آزمایشی توسط گروههای سازنده و فنی قابل تسویه است.
- جلسه فنی: طراح نورپردازی، یک نقشهی فنی و دقیق از مجموعه را همراه با برنامهریزی و تجسم ارائه میدهد. آنها همچنین یک برنامهی راهاندازی و مشخصات عملکرد را برای هر گروه کاری ایجاد میکنند.
- تجهیزات: در مرحلهی بعد طراح روشنایی، نقشهای را برای شرکت نورپردازی طرح میکند که نقاط پشتیبانی، طول کابلها، و موقعیت سیمها را مشخص میکند. این مرحله همچنین شامل ارائهی مستندات دقیق تولید به پیمانکاران میباشد.
- پیش برنامهریزی: به منظور صرفهجویی در زمان در آینده، طراح نورپردازی طرح کلی برنامه را فراهم میآورد، پنل کنترل را فعال و کل نمایش را برنامهریزی میکند. این تضمین میکند که بسته به عملکرد شرکت فقط تغییرات کوچکی مورد نیاز است.
- تمرین: در حالت ایدهآل، یک طراح نور باید در دو تمرین قبل از اجرا حضور داشته باشد، به طوری که هم طراح و هم هنرمندان نکات نور و نحوهی هماهنگی اجرا با نور را به خاطر بسپارند.
- تنظیم و راهاندازی نهایی.
- خود رویداد.
نورپردازی برای مناسبتهای مختلف
شما باید در هر مرحله از الگوریتم سؤالات دقیقی بپرسید، و زمان یا انتظارات را مشخص کنید. اما قبل از هر چیز باید نوع رویداد پیشرو را مشخص کنید. گزینههای زیادی وجود دارد: اجراهای تئاتر، فشن شوها، اجراهای صحنهای، مبارزات بوکس، کنسرتها، کنفرانسها، جلسات، نمایشگاهها، رویدادهای بزرگ شرکتی، فیلمبرداریهای تلویزیونی یا رویدادهای فضای باز. انواع مختلف رویدادها دارای الزامات فنی، بودجه، اهداف و ضربالعجلهای متفاوتی هستند. برای مثال، شما میتوانید یک تشکیلات پیچیده برای یک کنفرانسی که یک بار برگزار میشود ایجاد کنید، اما این کار را برای یک گروه در تور انجام نخواهید داد. خیر، دومی باید روشی آسان برای راهاندازی و پیادهسازی داشته باشد. اگر در مورد یک جشنواره فضای باز صحبت میکنیم، باید به فکر محافظت از تجهیزات خود در برابر آب و هوا و دور نگهداشتن سیمها و کابلها از سر راه مخاطب باشید تا کسی به خودش یا تجهیزات آسیب نرساند.